铁路春运绘出美丽画卷

百度 那么，这在政治和经济两者之间的错位和脱节，可能会带来加速经济和文化的变革，对于全球化会产生影响，对于人口和世界上的人的生活会带来影响，尤其是贫困，或者是贫富之间的差距都会带来影响。

Пачхьалкх — йукъараллин кхоллам бу, урхаллин а, нуьцкъала дайтаран а леррина механизмаш йолуш, цхьаьна лаьттан т?ехь бакъонан низам х?оттош, суверенитет а йолуш йолу. Термин ?мохк? ?пачхьалкх? маь?нехь лелош ялахь а, т?аккха а уь къасто деза, х?унда аьлча массо а мохк пачхьалкх йац.

Гоббс Томасан пачхьалкхан белхашна лерина ?Левиафан? сочиненин хьалхара кехат (1651 шо)

Хьажар

Пачхьалкх, суверенитет, низаман бакъо, йукъараллин ламасташ йоха ца йайтархьама, ?алашйархьама, пачхьалкхо леладо билгала некъаш, пачхьалкхера гражданашна йукъахь билгал низам х?оттадо, шен белхан йукъаозабо шайн а, кхечу латтанаш т?иера а шаболу бахархой, дуьненанйукъара пачхьалкхийн барташца. Йукъараллин декъашхойн йукъаметтиган низам а, ?едалан та1зар а билгалдоккху конституцица, законашца, кхин бакъонан пачхьалкхан кехаташца; иштта исторехь пачхьалкхан чохь кхоллаеллачу ламасташца.

Таханлерчу капиталистийн пачхьалкхашкахь, цуьнан коьрта ?алашо йу:

• гражданийн бакъонаш ларйар, йукъараллин декъашхойн йукъаметтигаш дика латтаяр, нехан долахь долу рицкъ а, церан дахаран кхерамазаллин т?ег?а ?алашйар (х?оранна а, ?илманан а, кхоллараллин а, коммерцин а)^{[хьост?]};
• кхочушйар а, ?алашйар а йукъараллин декъашхойн бахаман а, син а ?алашонаш, мехаллаш, х?орш: парг?ато, г?иллакх-оьздангалла, нийсо, медицина, дешар, некъаш, экологи^{[хьост?]}.

Термин дукха хьолахь лелайо бакъонан, политикин, ткъа иштта социалан контексташкахь. Таханлерчу заманахь Дуьне планети т?иера шадолу латт, Антарктида а, цунан уллора г?айренаш а д?айаьхачхьана, декъна ду ши б?е сов пачхьалкхана йукъахь.

Йукъараллица йуьстича, пачхьалкхан чуйог?у шайн говзаллица йукъарчу г?уллакхийн (йукъараллин х?оттамехь, х?ора а декъашхо декъахь ву урхаллан) урхалла долу социалан класс (я классаш).

Пачхьалкх билгалйаккхар

Ала деза, ?илманехь а, дуьненайукъара бакъонехь а цхьаъ, массара а т?еэцна ?пачхьалкхан? кхетам ца хилар.

Дуьненайукъара бакъонехь пачхьалкх билгалйаккхар

Хьажа иштта: Дуьненайукъара бакъоно ларар

2015 шарахь дан а дац дуьззина ?илмано а, дуьненан массо а пачхьалкхаш а т?еэцна ?пачхьалкх? терминан юридикцин билгалдаккхар. Уггар боккха дуьненайукъара кхолламан — ВКЪКХ — йац цунна кхетам бала бакъо, йу йа йац иза а, важа а кхоллам пачхьалкх. ?Пачхьалкх йа правительство къобалйар — йекъа пачхьалкхаш йа правительствош дан йиш йолуш акт ду. Иза ларар гойту пачхьалкх дипломатин гергарло лело кийча хиларо. Вовшахтоьхна Къаьмнийн Кхоллам — пачхьалкх йа правительство йац, цундела цуьнан цхьан а бакъо йац къобалйан иза йа важа пачхьалкх йа правительство?.

К?езигчех цхьаъ тептар ду дуьненайукъарчу бакъонехь ?пачхьалкхан? кхетам луш — 1933 шарахь масех америкин пачхьалкхо т?еэцна долу Монтевидеон Конвенци.

?илмано пачхьалкх билгалйаккхар

В. В. Лазаревс кховдина х?ара билгалйаккхар, пачхьалкх — иза политикин ?едалан йукъараллин ?башха кхоллам бу, шеца та1заран лерина аппаратом йолуш, коьртехь йолу классан йа шадолу халкъан лаам а, хьашташ а лардеш йолу ?.

Ожеговн а, Шведован а оьрсийн меттан маь?нийн дошамо ши маь?на ло: ?1. Йукъараллин коьрта политикин кхоллам, цунна урхалла деш, цуьнан экономикин а, социалан а структура ларйеш болу?, ?2. Политикин кхолламан урхаллехь болу мохк, цуьнан экономикин а, социалан а структура ларйеш болу?.

Даладо кхин масех пачхьалкхан билгалдахарш:

?Пачхьалкх —леррина а, концентрации йина а низам латтон ницкъ бу поддержания. Пачхьалкх — иза институт йа мог?а институташ йу, шайн коьрта ?алашо (кхечу ?алашонех йоьзна а йоцуш) — низам лардар долуш. Пачхьалкх лаьтта леррина йолу низам лардаран меженаш, масала, полици а, суд а, д?акъаьстича йукъараллин дахаран кхечу сферех. Уьш йу пачхьалкх?.

?Пачхьалкх ду башха, дикка ч?ог?а, политикин дакъа. Цуо гойту бахархойх къастийна ?едалан кхоллам, цхьана меттиган а, бахархойн а, царна лаахь а, ца лаахь а урхалла дан лакхара бакъо йолуш; и шайн бакъо чекхйаккха ницкъ а болуш болу?.

?Пачхьалкх — йозаш йоцу централизаци йина социалан йукъаметтигаш нисйаран социалан-политикин кхоллам бу. Иза лаьтта чолхе, билгалчу лаьтта т?ехь стратифицикаци йинчу йукъараллех, шина стратех — куьйгалладечарех а, куьйгак?елболчарех а. Оцу шина чкъоьран йукъаметтиг лаьтта политикин олаллех хьалхарчера а, налогийн декхараллех шолг?ачера. И йукъаметтигаш законаца чаг?ина, реза а ду йукъараллин цхьа дакъа?.

?Пачхьалкх йу цхьа класс кхечо йацон машен, цхьана классан к?елахь кхин классаш латто машен йу?. ?Государство — аппарат насилия в руках господствующего класса?.

?Пачхьалкх йу йукъараллехь бакъо латториг?.

?…пачхьалкх, йукъараллин спиритуалистийн дух: иза бу бюрократин долара бахам?.

?Пачхьалкх дуьненан дахарах ялсамане йан лаьтташ йац, ткъа лаьтта жоьжахате хилийтарна новкъарло йан?. Бердяев Николай.

Пачхьалкхан этимологи

Пачхьалкх дош схьадаьлла pād?āh дашах. Куьйгаллехь паччахь волчу махкахь пачхьалкх олуш хилла. Падишах (г?аж. ???????? [pād?āh] т?иера пехл. ?pād?āh? т?иера шир.-г?ажар. ?pati-x?āyaθiya-? — ?куьйгалхо?) — иранийн монархийн дарж, иштта лелайора Азин цхьаболчу махкашкахь.

?Падишах? (?Падшах? йа ?Бадшах?) дарж лелийна масех Евразин мехкан куьйгалхоша, масала, Хункар-мехкан (XV—1922), Овх?анехь йукъ йолчу Дурранийн империн (1747—1823), Сийлахь Моголийн империн (1526—1858), ОвхIаннан (1926 — июль 1973). Т?аьххьара и дарж лелийнарг хилла Захир-Шах (1914—2007).

Пачхьалкхан билгалонаш

Пачхьалкхан билгалонаш

• Шайн т?ехь хиттийна пачхьалкх кхолларан ?алашонаш а йолуш кхолларан кехаташ хилар:
  • конституци,
  • тIеман доктрина,
  • законаш.
• Урхалла а, план х?оттор а:
  • йукъара Iедал:
    • пачхьалкхан корта (правительство),
    • парламент,
    • суд.
  • йукъараллин дахаран барам х?оттабар (бакъонан система),
  • пачхьалкхан (политикин а, арахьараполитикин а) г?уллакхаш,
  • бахаман г?уллакхаш (экономика):
    • ахчан система,
    • налогаш гулйар,
    • пачхьалкхан хIазна.
• Долара бахам (ресурсаш);
• Латта;
• Бахархой;
• Коьрта гIала;
• Куьйгак?елахь кхолламаш хилар:
  • бакъоларйаран гIуллакх,
  • тIеман ницкъаш,
  • Йисташкахулара административан кхолламаш.
• Пачхьалкхан мотт (меттанаш) хилар;
• Суверенитет (пачхьалкхан дуьненайукъара бакъонан аренашкахь кхечу пачхьалкхаша къобалйина субъект хилар);
• Гражданалла;
• Пачхьалкхан символаш.

Уьш йоцуш, билгалонех лара мегар ду кхин а политикин, экономикин, социалан аспекташ.

Пачхьалкхан а, махкан а йукъара башхалла

Мохк а, пачхьалкх а кхетам синонимаш санна лелабахь а, царна йукъахь йоккха башхалла йу.

?Пачхьалкх? кхетамо билгалйоккху цхьаьна латта т?ехь х?оттийна йолу ?едалан политикин система, иза башха тайпана кхоллам бу, ткъа ?мохк? кхетам оьздангаллин, географин (йукъара латта), кхечу факторийн бу. ?Мохк? термин официалан бос болуш йац. Иштта башхаллаш йу ингалсан маттахь — country (гергара ду мохк кхетамна) а, state (пачхьалкх), оьрсийн маттахь — страна (гергара ду мохк кхетамна) а, государство (пачхьалкх), делахь а цхьацца контекстехь цара вовшен хуьйцу.

Пачхьалкхан кепаш

Коьрта йаззамаш: Пачхьалкхан кеп, Пачхьалкхан урхаллин кеп, Пачхьалкхан кхолламан кеп, Политикин режим

Агитацин плакат ?Капиталистийн йукъараллин пирамида?. Фразаш лакхара охьа:
Политикаш — ?Оха урхалла до шуна т?ехь?
Эскар — ?Оха герз туху шуна?
Буржуази — ?Оха йуу шун меттана?
Белхалоша а, ахархоша а — ?Оха болх бо массарна хьалхара?, ?Оха кхобу массо а?

Пачхьалкхан урхаллин кепаш

Монархи (желт. цхьа ?едал):

• Абсолютан:
  • Теократин (Халифат);
• Дозатоьхна:
  • Сословин-векалийн;
  • Конституцин:
    • Дуалистин;
    • Парламентан;

Республика (лат. res publica, ?йукъара г?уллакх?):

• Парламентан;
• Президентан;
• Ийна;

Урхаллин ийна кепаш:

• Монархин республика;
• Республикин монархи.

Пачхьалкхан хIоттаман кеп

Унитаран пачхьалкх (фр. unitarism лат. unitas — цхьаалла):

• Централизацин;
• Децентрализацин;
• Чолхе;
• Цхьалха;
• Къоман.

Федераци (фр. federation, хьалхлат. foederatio — вовшахкхетар, союз):

• Лаьттан (административан);
• Къоман;
• Къоман-лаьттан;
• Централизацин;
• Симметрин;
• Конституцин;
• Бертан;
• Дуалистийн;
• Кооперативан.

Конфедераци (лат. confoederatio — вовшахкхетар, союз).

Политикин режим

Демократин:

• Социал-демократин;
• Либерал-демократин.

Антидемократин:

• Аристократин;
• Олигархин;
• Авторитаран;
• Деспотин;
• Къизаллин;
• Тоталитаран.

Пачхьалкх кхоллаялар

Дуьххьарлерчу йукъараллин ?едал а, социалан барамаш а

Коьрта йаззам: Дуьххьарлерчу йукъараллин ?едал а, социалан барамаш а

Дуьххьарлера ?едалан институтийн кепаш а, дуьххьарлера массера декхараллин низаман кепаш а кхоллаелла йукъаралла кхиаран дуьххьарлерчу муьрехь. Оцу муьран амалехь хилла политикин ?едал а, пачхьалкхийн институташ а ца хилар. Оцу муьран социалан барамаш лелайо г?иллакхийн, ламастийн, ?адатийн, бехкаман амалш. ?илманехь хаттар, мегардуй и социалан барамаш бакъо йа протобакъо лара, ду къийсаме.

Марксан теорин гарца пачхьалкх кхоллаялар

• Белхан г?ирс тобалар;
• ?Долайаккхаран? экономикера ?йаран? экономике дехьабовлар (неолитийн революци);
• Лакхайолу белхан эвсаралла, сурсаташ совдовлу;
• Долахь бахам хуьлу;
• Социалан-классашна йекъало йукъараллаш;
• Урхаллин меженаш кхоллало;
• Пачхьалкхах цхьа класс кхечуьнца охьата?оран аппарат хуьлу.

Пачхьалкх кхоллаяларан теореш

Коьрта йаззам: Пачхьалкх а, бакъонаш а кхоллаяларан теореш

Пачхьалкх кхоллаяларах цхьа ойла йац. Масех теори йу пачхьалкх кхоллаялар хьоьхуш, амма царех цхьан а ч?аг?дина бакъ ду ала йиш йац. Уггар шира евзуш йолу пачхьалкхаш хилла Шира Малхбален пачхьалкхаш (Иракъан, Мисаран, Х?индин, Цийн х?инцалерчу лаьттанаш т?ехь).

Пачхьалкх кхоллаяларан теореш:

• Локалан цивилизацийн теори — А. Дж. Тойнби
• Теологин теори — Аквин Фома
• Патриархалан теори — Аристотель, Платон, Конфуций, Михайловский, Фильмер
• Йукъараллин барт — Г. Гроций, Дж. Локк, Ж. Ж. Руссо, Т. Гоббс, Д. Дидро, А. Н. Радищев
• Ницкъбаран теори — К. Каутский, Л. Гумплович, Е. Дюринг
• Материалистийн (марксистийн) теори — К. Маркс, Ф. Энгельс, В. Ленин
• Психологин теори — Цицерон, Г. Тард, Л. Петражицкий
• Расан теори — Ж. Гобино.
• Органикан теори — Г. Спенсер, Р. Вормс
• Ирригацин теори — К. Виттфогель
• Пачхьалкх кхоллаяларан комплексан теори — Х. Й. М. Классен
• Кризисан теори — А. Б. Венгеров
• Дуалистийн теори — А. Я. Малыгин, В. С. Афанасьев
• Говзаллин теори — Т. В. Кашанина
• Инцестан теори (стен-боьршаллин) — К. Леви-Стросс
• Спортан теори — Ортега-и-Гасет
• Патримониалан теори — Галлер
• Диффузийн теори — Ф. Гребнер

Пачхьалкхан функцеш

Пачхьалкхан коьрта функци — шайн бахархойн дахар хаздар^{[хьост?]}.

Иза дархьама пачхьалкхо цхьа мог?а ?алашо кхочушйо:

• экономикин а, социалан а баланаш д?абахар;
• пачхьалкхан цхьаалла латтайар;
• бахамна а, йукъараллана а урхалла дар;
• шайн мохк ларбар.

Йукъараллийн йукъаметтигаш кхиаре терра аьтту хилира пачхьалкхан цивилизацин дахар тодар.

Пачхьалкхо а, цуьнан политикин системехь латтаро а гойту цхьа мог?а спецификан функцеш, кхечу политикин институтех къаьстина йолу. Пачхьалкхан функцеш олу пачхьалкхан ?едалан суверенитетаца доьзна долу цуьнан белхан коьрта некъех. Функцех къаьсташ йу пачхьалкхан ?алашонаш, оцу йа вукха правительствано йа политикин режимо хаьржина йолу коьрта некъаш гойту стратеги.

Пачхьалкхан функцийн классификаци

Пачхьалкхан функцешна классификаци йо:

• йукъараллин дахаран сфераца: чоьхьара а, арахьара а,
• г?уллакхан дохаллийца: даиман ерш (пачхьалкх киаран массо а муьрехь кхочушйеш йолу) а, ханна ерш (пачхьалкх киаран билгала мур гойту) а,
• маь?нийца: коьрта а, г?оьнна а,
• гарца: гуш йолу а, латентийн а,
• йукъараллин ?аткъам барца: лардаран а, регулятиван а.

Коьрта классификаци йу пачхьалкхан функцеш чоьхьарчарний, арахьарчарний йекъайалар.

Пачхьалкхан чоьхьара функцеш:

• Бакъонан функци — бакъонан низам латтадар, йукъараллийн йукъаметтигаш а, бахархойн низам а нисйеш йолу бакъонийн норманаш хиттаяр, адаман а, гражданийн а бакъонаш а парг?ато а ларйар.
• Политикин функци — политикин ч?ог?алла латтаяр, йукъараллаш кхиаярхьама программан-стратегийн ?алашо х?оттор.
• Вовшахтохараллин функци — шаболу ?едалан болх низме балор, законаш лелоран т?ехь терго латтаяр, политикин системан субъектийн белхан координаци йар.
• Экономикин функци —экономикин процессашна налогийн а, кредитан а, план х?отторан а, политикин г?оьнца координаци йар а, нисйар а, экономикин жигараллин стимулаш кхоллар, санкцеш йар.
• Социалан функци — йукъараллехь реза долу йукъаметтигаш латтор, йукъараллин тайп-тайпана чкъоьрийн уьйранаш тояр, социалан нийсо латтор, цхьацца бахьнашца шайн хила деза дахар латта ца луш болу гражданийн категорийн (заь?апхой, пенсионераш, наной, бераш) хьашташ лардар, г?ишлошйаран, могашаллаларйаран, йукъараллин транспортан системан аьтту бан.
• Экологин функци — адаман могаш даха меттиг латтор, ?аламлелоран барам х?оттабар.
• Оьздангаллин функци — адамийн оьздангаллин хьашташ кхочушдан аьтту бар, лакхара синмехалла, гражданалла кхоллар, йиллина хаамийн аре латтор, пачхьалкхан оьздангаллин политика кхоллар.
• Дешаран функци — дешаран демократизаци а, иза ца хадор а, дикалла а, адамашна ?илма ?амо таро латторан болх.

Пачхьалкхан арахьара функцеш:

• Арахьараполитикин функци — пачхьалкхашна йукъахь дипломатин уьйранаш кхиор, дуьненайукъара барташ бар, дуьненайукъара кхолламашкахь дакъалацар.
• Къоман кхерамазалла латторан функци — оьшшучу т?ег?ан т?ехь йукъаралла ларйар, лаьттан цхьаалла лардар, суверенитет а, пачхьалкхан кхерамазалла а ларйар.
• Дуьненан низам ?алашдаран функци — дуьненайукъара уьйранийн система кхиорехь дакъалацар, т?ом ца балийтаран, герз лаг?даран, адамаллин глобалан баланаш листаран болх.
• Экономикин а, политикин а, оьздангаллин а, кхечу сферашкахь кхечу пачхьалкхашца а вовшен пайденан функци.

Иштта боькъу:

• политикин барт баран болх, и барт кхочушбаран болх — пачхьалкхан урхаллера.

Дуьненан пачхьалкхаш

ВКЪКХ пачхьалкхаш-декъашхой (йукъахь ду дозаш долу лаьттанаш) карти т?ехь сийна басца гайтина

Хьажа иштта: Пачхьалкхийн тептар

Дуьнено къобалйина пачхьалкхаш лору Вовшехтоьхна Къаьмнийн Кхолламан декъашхой йа иштта хилла тороерш, амма йукъа ца боьдарш. 2015 шеран декабрехь иштта пачхьалкхаш йара 194. Массо уьш, Ватикан йоцург, ВКЪКХ декъашхой йу.

Ватикан Сийлахь ?аьршан йозушйоцу пачхьалкх йу шен пачхьалкхачух тера политикин система а йолуш, амма терминан дуьззина маь?ница иза пачхьалкх йац. Иза къобал йина йу алсама йолчу пачхьалкхаш йозушйоцу пачхьалкх санна, амма ВКЪКХ декъашхо йац. ВКЪКХ даиман тергойийриг Сийлахь ?арш — дуьненайукъара бакъонехь башха суверенан персона (persona sui generis). Пачхьалкхийн дипломатин уьйранаш Ватиканца ца тосу, ткъа Сийлахь ?аьршаца тосу, массо а кхечу пачхьалкхийн дипломатин мисси аккредитаци йина йу Сийлахь ?аьршан Пачхьалкхан секретариатехь.

Къобал йина пачхьалкхаш йоцуш меттигаш йу ВКЪКХ резолюцица шайн некъ харжа бакъо йолуш, амма таро йац иза дан уьш кхечу пачхьалкхаша д?алаьцнайолудера. Иштта меттигаш йу Палестина (нийса аьлча, цуьнан ?аьрбойн дакъа — Урдан хин малхбузан берд а, Газан Сектор а) а, Малхбузан Саьхьара.

Палестина пачхьалкх — хиллайолу британийн колонийн дакъа ду, № 181 ВКЪКХ Инарлан ассамблейн резолюцица 1947 шарахь йозашйоцуш хила езаш йара, амма хьалхара ?арбойн-израилан т?ом чекхбаьлчи д?алецира Трансурдано а, Мисаро а, ткъа 1967 шарахь дуьйна д?алаьцна Израила. 2012 ш. 29 ноябрехь ВКЪКХ тергонан пачхьалкх лерина. Амма цхьа мог?а ВКЪКХ декъашхоша, царна йукъахь цхьайолу ВКЪКХ Кхерамазаллин Советан даиман декъашхоша а, къобал ца йо Палестинан суверенитет, лору иза Израилан дакъа. Дукхаха йолу ?арбойн пачхьалкхаша къобал ца йо Палестина йекъаран ВКЪКХ резолюци, цунах, Израил хила бакъо ца хилар, Палестина пачхьалкхан йукъахь хила езар шайолу британийн хиллайолу колони 1948 шеран дозанашца.

Саьхьаран Iарбойн Демократин Республика — хиллайолчу испанийн Малхбуза Саьхьара колонин декъа т?ийра шешкхайкхийна пачхьалкх. Деколонизацийаран ВКЪКХ Декларацица т?еххьарчунна парг?ато яла езаш йара, амма 1976 шарахь иза д?алецира Мароккос а, Мавританис а (1979 шарахь — шаериг д?алаьцна, ткъа т?ехьа аннекси йина Мароккос). ВКЪКХ кехаташ т?ехь Малхбуза Саьхьара х?инца ?деколонизаци йанза латта? лору. Цу т?е дукхах йолчу пачхьалкхаш С1ДР йозаш ца хилар йа иза Мароккон хилар къобал а ца до.

Цул сов, алсама пачхьалкхаша ВКЪКХ декъашхоша къобал йина Республика Косово йу, амма ца йина Российс а, Цийс а — ВКЪКХ Кхерамазаллин Советан даиман декъашхоша, т?аккха таро йац Косово оцу кхолламна йукъаяг?ийта, х?етте а аьтту бу тергонан пачхьалкхан статус хила (2015 шарахь ЮНЕСКОн йукъаяг?арна кхаж тасар аьттонза чекхделира республикин).

Кхин а пачхьалкхаш йу алсамо къобалйаран доза х?оттийна кхечу пачхьалкхийн аг?ора, амма уьш хиларан факт д?а ца йолу (Тайвань, Абхази, Къилба ХIирийчоь, Приднестровье, Къилбаседа Кипр, Ломан Карабах, Сомалиленд, Донецкан Халкъан Республика, Луганскан Халкъан Республика), х?унда аьлчи дукхах йолчу пачхьалкх билгалйаккхарехь дуьненайукъара къобалйар дан а дац.

Статус а, категори а цхьайолчу меттагийн а, кхолламийн а цхьана кепара билгал ца йаккхало. Иштта Евробарт, Российн а, Белоруссин а Союзан пачхьалкх пачхьалкхан а, конфедерацин а билгалонаш йолуш йу, амма дуьненайукъара бакъонехь пачхьалкх йа дуьненайукъара бакъонан субъект лоруш йац.

Ч?ог?а к?езиг латта йа бахархойн барам болу пачхьалкхех кегийра пачхьалкхаш (мехкаш) олу.

Йаккхий а, т?ех йаккхий а пачхьалкхаш

Кхечу пачхьалкхел шортта сов ницкъ болу, онда йозашйоцу пачхьалкхех, ткъа иштта (х?инца дуьнен т?ехь) ВКЪКХ Кхерамазаллин Советан даиман болу декъашхойх йаккхий пачхьалкхаш олу. Кхечу пачхьалкхел дуккха а сов онда пачхьалкхех тIех йаккхий пачхьалкхаш олу. Ядеран герз долу пачхьалкхех ядеран йоккха пачхьалкх (?ядеран клубан?) декъашхо олу. Кхечу пачхьалкхех ца йозуш космосе яха (шайн ракета-арайоккхучаьрца спутник арайаккха) аьтту болу пачхьалкхех олу космосмосан йаккхий пачхьалкхаш (?космосан клубан? декъашхой) (оцу йукъахь йу пилоташ космосе бахийта йозашйоцу таро йолу пачхьалкхаш, царех наггахь космосан т?ех йаккхий пачхьалкхаш олу).

Пачхьалкхан критика а, керстдар а

• Анархизм
• Либертарианство

Хьаьжа иштта

• Мохк
• Къоман пачхьалкх
• Правительство
• Пачхьалкхийн тептар
• Пачхьалкх а, бакъо а схьаяларан теори
• Жима пачхьалкх
• Бакъонан пачхьалкх
• Кхелха пачхьалкх
• Транснизамалла
• Дуьненайукъара бакъонийн къобалдар
• Къобал ца йина а, цхьа дакъа къобалйина а пачхьалкхаш

Литература

• П. Д. Баренбойм, А. В. Захаров. Пакт Рериха как этап внедрения в жизнь эстетической концепции правового государства Николая Рериха // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. — 2010. — № 2.
• Гринин Л. Е. Государство и исторический процесс. — М.: КомКнига, 2007.
• Ильин В. В., Ахиезер А. С. Российская государственность: истоки, традиции, перспективы. — М.: Издательство МГУ, 1997. — 384 с. — (Теоретическая политология, мир России и Россия в мире). — ISBN 5-211-03762-6.
• Крадин Н. Н. Политическая антропология. — М.: Ладомир, 2001.
• Малков С. Ю. Логика эволюции политической организации государства. — М.: КомКнига, 2007. — С. 142—152.
• Мартин ван Кревельд. Расцвет и упадок государства.
• Пиголкин А. С., Головистикова А. Н., Дмитриев Ю. А., Саидов А. Х. Теория государства и права: учебник под редакцией А. С. Пиголкина. — Москва: Юрайт-Издат, 2005. — С. 61-63. — ISBN 5-94879-145-9.философский клуб. — М.: Летний сад, 2010. ISBN 978-5-98856-119-4
• Роберт Нозик. Анархия, государство и утопия.
• Энтони де Ясаи. Государство.

Хьажоргаш

• К. Виттфогель ?Деспотизм Востока. Сравнительное исследование тотальной власти.?
• Государство // Экономический словарь.
• Государство как произведение искусства: 150-летие концепции: Сб. статей Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine // Институт философии РАН, Московско-Петербургский философский клуб; Отв. ред. А. А. Гусейнов. — М.: Летний сад, 2011. — 288 с. (PDF-версия)]
• Иванов С. С. О нравственном преобразовании сущности государства // Информационный гуманитарный портал ?Знание. Понимание. Умение?. — 2011. — № 5 (сентябрь-октябрь).
• В. И. Ленин. Государство и революция
• Логика эволюции политической организации государств
• Философия права в начале 21-го столетия через призму конституционализма и конституционной экономики // Московско-Петербургский философский клуб